Preek van 25 december 2016, Kerstmis

Zalig kerstfeest! Ik geef toe het klinkt wat Rooms, maar af en toe weten de katholieken het treffender te verwoorden dan protestanten. Zalig kerstfeest. Zalig in de betekenis van zowel gezegend als heerlijk, verrukkelijk. Wat hebben we in deze kerk lang uitgekeken naar deze dag. Het begon allemaal al bij de Gedachtenisdienst. De donkerste zondag van ons kerkelijk jaar, waar we kaarsen ontbranden voor dierbaren die we hebben verloren. En die we op deze dag -zo mogelijk- nog meer missen dan anders. Daarna hebben we tijdens de vier zondagen van Advent geluisterd naar dromen uit de Bijbel. En dat proces van dromen lezen krijgt vandaag een voltooiing met  deze kerstviering: het Dromenmuseum.

Sta ik gister bij de drukker om de liturgieboekjes op te halen, zegt die vrouw tegen mij: Dominee, wat hebt u een wonderlijk plaatje gekozen op de voorkant…Ik wil niet onbeleefd zijn, maar wat heeft dit nou met kerst van doen? Waarop ik zeg, Tsja…om eerlijk te zijn, komt dit plaatje uit mijn persoonlijke ontwerp voor de invulling van de bouw op de Harmonielocatie. Helaas is dit plan al in een vroeg stadium gesneuveld, maar kijk eens hoe mooi….al die lichtjes… Ze wende haar blik daarop onzeker naar de kassa, alsof ze dacht: is hij nou serieus of maakt hij een grapje.. Ik heb afgerekend en verteld dat ik tijdens mijn kerstpreek haar vraag uitgebreid zou behandelen.
Kijk, dit plaatje staat symbool voor het drukke bestaan anno 2016. Heel veel mensen, een hoog ontwikkelde samenleving, maar ook een wereld waarin mensen vaak ver van elkaar af staan en het contact met elkaar verloren hebben. Mensen die de hoogte in bouwen en vooral hun eigen licht verspreiden. Een wereld waar harmonie vaak het onderspit delft tegenover ‘grote’ belangen. En natuurlijk is dit plaatje niet mijn invulling voor de bouw van huizen en winkels in Bergen.  Al heb ik niks tegen hoogbouw, maar dan wel zo hoog dat iedereen vanaf het dakterras met zwembad de zee kan zien… En dan ziplinen van de harmonielocatie naar de tuin van de Ruinekerk. Maar goed, dat is mijn vak niet..mijn vak gaat over een andere harmonielocatie, namelijk de harmonielocatie in onze ziel.

 

 

Lieve mensen van G’D                                                                                                     Wie van jullie weet waar deze foto genomen is? Welke kerk is dit? De Grote Kerk van Edam. Ik ben daar bijna 10 jaar predikant geweest voor ik naar Bergen kwam. Vorige week was ik daar even terug. En op deze plek realiseerde ik me ineens wat ik jullie vandaag wilde vertellen. Ik was terug vanwege een uitvaart van iemand die ik lang en goed heb gekend, een man die 96 jaar was geworden en aan wie ik beloofd had zijn uitvaartdienst te leiden. 96 jaar, dan is het geen verdrietige uitvaart. Zijn dochter belde mij met het nieuws over haar vader. Ze zei: Engele, ik weet dat je het druk hebt voor kerst, maar dit kost je weinig tijd. We hoeven geen voorgesprek, want je kent mijn vader door en door. En de liturgie is een kopie van de uitvaart van moeder. Die heb je vast nog wel liggen en de preek mag ook hetzelfde  zijn, want ik weet echt niet meer waar die 3 jaar geleden over ging, maar wel dat het ons raakte. Dus doe alles maar precies zoals in 2013.

Dat kan natuurlijk helemaal niet, maar ik stemde wel toe. Ik had het de ouwe baas destijds beloofd en vaak komen zulke dingen niet zo maar op je pad, denk ik dan. En inderdaad… op deze plek, in de Grote Kerk van Edam, wist ik ineens wat ik jullie met kerst ging vertellen. En dat kwam door twee dingen. Het eerste: het licht van de locatie. Prachtig, hoe de bouwers van deze kerk in de 17^e eeuw een soort Crystal Cathedral voor ogen hadden. Zo veel licht in een gebouw, dat moet destijds bij de oplevering een immense indruk hebben gemaakt, gewend als mensen waren aan middeleeuwse ramen van katholieke kerken die een hang hadden naar mystiek. In dit, als protestantse kerk gebouwde, Godshuis draaide alles om licht en transparantie, om ruimte, zodat je getriggerd werd zelf je gedachten en gevoelens vorm te geven. Protestanten wilden geloven zonder leergezag. Dat licht was 1 reden waarom ik wist wat ik met kerst wilde vertellen. En de tweede reden was de Bijbeltekst waarover ik bij die uitvaart moest preken. Net als die dochter had ik ook geen idee meer waar de preek vier jaar geleden over ging, maar toen ik die woorden opnieuw in die kerk voorlas, wist ik zeker: dit raakt wel heel erg aan Kerst.

Laat ik die Bijbeltekst er even bij pakken. Het is een fragment uit een brief van een priester met de naam Johannes. Brieven waren wat we tegenwoordig e-mails noemen. Vaak snel en passievol geschreven. Appellerend, maar vaak minder doordacht dan een boek of een artikel. Kortom: de brief van Johannes is geen doorwrocht verhaal over hoe de wereld in elkaar zit, maar een vlugschrift waarin hij spontaan reageert op vragen waarmee andere mensen hem hebben benaderd. Johannes schrijft:

Wij allen komen uit God voort. Wie God kent luistert                                                             naar ons. Wie niks met God heeft, luistert misschien                                                         niet naar ons. Maar hieraan kunnen we de geest van                                                           de waarheid en de geest van de dwaling herkennen.                                                   Geliefde broeders en zusters, laten wij elkaar liefhebben,                                               want de liefde komt uit God voort.                                                                                     Ieder die liefheeft is uit God geboren en kent God.                                                             Wie niet liefheeft kent God niet, want God is liefde.                                                             En hierin is Gods liefde ons geopenbaard:                                                                         God heeft zijn enige Zoon in de wereld gezonden,                                                                   opdat we door liefde geïnspireerd zouden leven.

Dat vind ik een mooie tekst al vroeg ik me af: zit er nu een tegenstrijdigheid in deze twee zinnen?                                                                                                                                 Wij allen komen uit God voort. En daarna: Ieder die liefheeft is uit God geboren… is dat een tegenstrijdigheid  of is de tweede zin gewoon een deelverzameling van de eerste?

Hoe dan ook, een tegenstrijdigheid is misschien ook te wijten aan het fenomeen persoonlijke brief of snelle e-mail. Bij zulke teksten gaat het meer om de pointe dan om de theoretische onderbouwing. Duidelijk mag zijn wat Johannes bedoelt. Echt leven begint met Liefde. En nu is liefde een breed begrip, maar in mijn beleving gaat het bij liefde om denken en voelen vanuit verbondenheid, vanuit openheid en geloof in het goede van anderen. Zulke liefde begint met het contact maken met de harmonielocatie in je ziel of in je hart. Helaas lukt dat ons bij voortduring niet. En dan kun je denken aan Berlijn of aan Aleppo, maar probeer nou voor de aardigheid eens te denken aan de laatste ruzie die je hebt gehad. De laatste keer dat je boos op iemand was of teleurgesteld. Hoe lang heb je toen die boosheid of teleurstelling je leven laten bepalen? Of zit je daar misschien nog steeds in vast en ligt de harmonielocatie in je hart of je ziel nog steeds onder het puin. Het mooie en kerstachtige van de brief van Johannes is voor mij dit: besef dat alle mensen, dat iedereen voortkomt uit G’D.  En dat iedereen die liefheeft G’D kennelijk kent, want G’D is liefde. In dat besef vallen alle tegenstelling tussen mensen toch eigenlijk weg. Tenzij je niet uit liefde handelt, maar uit eigenbelang-eerst. En dat laatste doen we natuurlijk regelmatig en om hele begrijpelijke en praktische redenen. Des te belangrijker misschien wel om in elk geval met kerst de harmonielocatie weer puinvrij te maken. Of te ontharnassen. Dan kan ie weer een jaartje mee.

Voor Johannes is zijn brief ook een soort kerstgedachte. Hij schrijft immers: God heeft zijn enige Zoon in de wereld gezonden, opdat we door hem zouden leven. Laat ik eerst even zeggen dat deze zin heel makkelijk anders uitgelegd kan worden dan hij volgens mij bedoeld is. In het hoofd van veel mensen heeft het idee post gevat dat G’D een soort Sinterklaas op de wolken zou zijn die kennelijk ook nog een zoon had. En dat die Sinterklazige god op een dag tegen die zoon zei: ga jij maar eens naar de aarde om te vertellen hoe ik het zie. Waarop die zoon zegt: maar hoe kom ik nu op die aarde terecht? Waarop die sinterklazige god gezegd zou hebben: ik transformeer jou naar een goddelijke spermatozoïde en die laat ik door een engel bij een meisje brengen. Ik zeg het bewust een beetje over de top, omdat heel veel mensen tegenwoordig denken dat het christendom zo simplistisch in elkaar zit.  Nou, jullie weten nu beter. Achter die maagdelijke geboorte zitten allerlei politieke en psychologische kronkelingen die ik nu niet ga vertellen, maar waarbij het verhaal van Mark Rutte over het referendum kinderspel is.  Hoe dan ook, bij Johannes lazen we ook al dat iedereen die liefheeft uit G’D geboren is. Die uitdrukking `Enige Zoon van G’D` gaat dus over iets anders dan over biologie. Die uitdrukking is een politieke sneer naar de Romeinse Keizer die in die dagen regelmatig Christenen vermoordde, maar eigenlijk alleen maar zijn eigen belang diende en het belang van zijn relaties. Zulke Romeinse keizers staan ook nu nog wel eens in de krant. Niks niet leven uit liefde. En laten al die Romeinse keizers van toen zichzelf nu Zoon van God hebben laten noemen. Al die 12 Romeinse keizers die regeerden in de eerste eeuw. Allemaal zonen van God. Hoe komisch en treffend als Johannes dan over ons kerstkind schrijft: de enige zoon van God. De enige die een weg ten leven wijst, namelijk de weg van de liefde.

Johannes droomt van een wereld verlost van liefdeloosheid. Een droom die nooit aan actualiteit verloren heeft. De Bijbel staat vol met zulke dromen. De Bijbel zou je best een dromenmuseum kunnen noemen. Al staan er natuurlijk ook hele ander en nare dingen in. Heb je toevallig die aflevering van Pauw gezien, waar dominee Paul Visser te gast was? Ik ken Paul nog wel van vroeger en ik dacht dat hij altijd slimmer was dan ik. Helaas bleek dat achteraf niet waar te zijn, want hij werd in mijn ogen vermorzeld door Pauw. Wat beweerde Pauw namelijk? Dat er in de Bijbel net als in de Koran allemaal oproepen staan tot geweld. En de dominee had die vraag kennelijk niet verwacht en stamelde daarna iets over andere teksten vol liefde. Maar ja, hij stond meteen 5-0 achter. Kijk, wat het aardige aan de Bijbel is, is het idee van openheid. De Bijbel is geschreven gedurende een eeuwenlange proces van redactie. Er zijn verhalen verzameld en gedichten en wetsteksten, maar steeds zo dat de geschiedenis niet mooier werd ingekleurd dan hij was. Ook de vuile was staat in de Bijbel, ook het bloed aan de eigen handen wordt niet weggemoffeld. De Bijbel beschrijft een ontwikkeling van vele eeuwen waarin het laat zien hoe het godsbeeld zich langzaam heeft ontwikkeld tot die ene conclusie: G’D is liefde. Het is dus wel heel erg flauw om te zeggen dat er ook oproepen tot geweld in de Bijbel staan. Ja natuurlijk staan die erin. Dat krijg je als je open bent over het verleden van je voorouders en daar vandaan lijnen probeert te trekken naar jezelf. Ds. Paul Visser liet de kans lopen om dit prime-time uit te leggen. Jammer, maar helaas. Laat ik er maar niet langer over mokken. Dat ontneemt mijn eigen harmonielocatie alle lucht.

Ja, de echte harmonielocatie zit in onze ziel, in ons hart. En met kerst mogen we die plek weer vullen met dromen. Dromen vol liefde. De Bijbel als dromenmuseum helpt ons onderscheid te maken tussen dromen die verbinden en dromen die mikken op eigenbelang. In alle openheid en transparantie vertelt de Bijbel over gedachten en gevoelens van eerdere generaties. Niet om die te volgen, maar juist om de valkuilen daarvan duidelijk te maken. Johannes sluit daar bij aan. Net zo lichtend en transparant als de bouwers van één van de oudste kerkgebouwen van Nederland, die als protestantse godshuizen zijn gebouwd: de Grote Kerk Edam. En in bescheidener mate kun je hetzelfde van deze Ruinekerk zeggen. Ja, de echte harmonielocatie zit in onze ziel, in ons hart. En die vinden we door onderscheid te maken tussen welke wegen we in dit leven kunnen gaan. Johannes schrijft:

Hieraan kunnen we de geest van                                                                                         de waarheid en de geest van de dwaling herkennen.                                                 Geliefde broeders en zusters, laten wij elkaar liefhebben                                                 want de liefde komt uit God voort.

 Amen